Trại Phú Hải – đài tưởng niệm hùng hồn về sự đấu tranh của những anh hùng dân tộc

Trại Phú Hải

Trại Phú Hải nằm trên đường Lê Văn Việt, huyện Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu. Di tích trại Phú Hải đã được, Bộ Văn Hóa – Thông Tin đã ra quyết định số 54-VHQĐ đặc cách công nhận Khu di tích đặc biệt quan trọng của Quốc gia ngày 29/4/1979. Ngày 10/5/2012 Thủ Tướng chính phủ ra quyết định 548/ QĐTTg công nhận là Di tích Đặc biệt Quốc gia, có thời gian mở cửa từ 7 giờ sáng đến 19 giờ tối.
Nhắc đến trại Phú Hải là nhắc đến đài tưởng niệm hùng hồn về sự đấu tranh với một tinh thần kiên cường, bất khuất của những người tù quả cảm, anh dũng của dân tộc Việt Nam ta. Hầu như mỗi mảnh đất ở Côn Đảo đều khắc sâu nỗi cực nhọc và thấm máu của người tù chính trị. Những người cộng sản, những người dân yêu nước trong sự khốn cùng phải tự quyết định vận mệnh của mình, hoặc là chịu chết trong mỏi mòn hoặc là đấu tranh để sống và tiếp tục hoạt động cách mạng. Không chỉ thế, người từ phải chống lại cả một bộ máy từ chúa đảo đến các cai ngục và tay sai…. Cho nên nơi đây còn có cái tên là “địa ngục trần gian”.

Di tích trại Phú Hải trước đây có tên gọi đầu tiên là Bange I, sau thời Mỹ Ngụy đổi thành Lao I, sau đó được đổi tên là trại Cộng Hòa, Trại Hai và cuối cùng từ tháng 11/1974 là Trại Phú Hải. Trại được thực dân Pháp xây dựng vào cuối thế kỉ XIX với diện tích 12.015 m2. Khu trại gồm 10 phòng giam tập thể, 1 phòng giam tù đặc biệt, 20 xà lim hay còn gọi là hầm đá, khu lao động khổ sai đập đá, hầm xay lúa, vừa là nơi làm khổ sai (xay lúa) vừa là nơi đày ải nghiệt ngã đối với tù nhân, thời Mỹ Ngụy chuyển thành bệnh xá.

Ngoài ra trại Phú Hải còn có các công trình khác như: Câu lạc bộ, phòng hớt tóc, nhà bếp, nhà ăn, giảng đường, nhà nguyện, phòng trật tự, nhà kho, văn phòng giám thị và sân vườn. 

Điển hình là các phòng giam:
Phòng giam số 6: đây là phòng chết điển hình. Vào thời Mỹ Ngụy nơi đây khởi đầu các cuộc chiến tranh chống ly khai đảng cộng sản của tù chính trị câu lưu.
Phòng giam số 7: Cuối năm 1932 nơi đây là sự ra đời đầu tiên chi bộ Đảng Cộng Sản tại Bange I. Sau đó phát triển thành Đảng Ủy Côn Đảo.
Phòng giam số 9: Là nơi từng giam giữ đồng chí Tôn Đức Thắng, Võ Thúc Đồng, Võ Sỹ…
Phòng giam số 10: Thời Mỹ Ngụy, địch đã đàn áp dã man 175 người tù chính trị trong âm mưu phân hóa giữa cộng sản và kháng chiến nhưng chúng đã thất bại vào năm 1958.
Phòng tù giam đặc biệt: Ngoài hệ thống 10 phòng giam tại Trại Phú Hải, còn có một phòng giam đặc biệt dành cho tù đặc biệt. Vào năm 1946 nơi đây từng giam bác Tôn, Phạm Hùng, Lê Văn Lương, Ngô Gia Tự…, thực dân Pháp đã giam giữ 46 người tù nhân có án tử hình đầu tiên.

Khu đập đá: Ở đây đã từng là nơi Chí sỹ yêu nước Phan Chu Trinh làm khổ sai và đã sáng tác bài thơ “Đập đá Côn Lôn” (được đưa vào văn học Việt Nam).
Năm 1957, Mỹ ngụy đã đưa 41 phụ nữ chống ly khai, tố cộng từ các nhà lao ở đất liền ra Côn Đảo. Đây là lớp nữ tù chính trị đầu tiên thời chống Mỹ ra nhà tù Côn Đảo.
Bange I cũng là nơi những người cộng sản mở các học văn hóa, lý luận, chính trị. Đặc biệt là khóa học Chủ nghĩa Mác- Lê Nin theo chương trình huấn luyện của Đại học Phương Đông do giáo sư Trần Văn Giàu phụ trách. Tại đây, một số tờ báo “Tiến lên”, “Ý kiến chung” được chuyển từ Bange II về năm 1935.

Tất cả từ nhân bị giam giữ nơi đây đều bị đánh đập, tra tân dã man, họ không được mặc  quần áo, phải đi vệ sinh tại chỗ và bị xích lại bằng xiềng. Có đến hàng ngàn tù nhân bị giam giữ tại đây, lúc đỉnh điểm một buồng giam có tới 200 tù nhân.

Cho đến ngày nay, trại Phú Hải được tái hiện bằng cách phục dựng một cách sinh động và chân thực nhất cho thấy một thời kỳ đau thương của các tù nhân và cũng cho chúng ta  thấy được sự kiên cường bất khuất của dân tộc ta.